Τα δύσκολα χρόνια μετά τον σεισμό και εν μέσω

του εμφύλιου διχασμού  τα χρόνια της φτώχειας

και της γειτονιάς, ο Θανάσης Καλαφάτης,

12χρονο παιδί τότε, διάβαζε την εφημερίδα κάτω από τη μύτη

της Ασφάλειας. Παράλληλα, δούλευε, πήγαινε σχολείο, βίωνε το 

βάσανο να είσαι μέλος αριστερής οικογένειας, έπαιζε με τα παιδιά

στον δρόμο και δίψαγε για γνώση.



Θανάσης Καλαφάτης: Περπατώντας τον δρόμο του "Εμείς"



 Έτσι μορφώθηκε και περπατώντας

ήδη τον δρόμο τού "εμείς", μπήκε στο πανεπιστήμιο,

έκανε ακαδημαϊκή καριέρα χωρίς διόλου να ξεχνά την κοινωνική 

δικαιοσύνη και τα ουμανιστικά προτάγματα της Αριστεράς.

Έχοντας στο ενεργητικό του μπόλικα βιβλία για την οικονομική,

 κοινωνική και πολιτισμική ιστορία, ο

Θανάσης Καλαφάτης αποφάσισε να ξαναθυμηθεί

εκείνα τα χρόνια στη Λευκάδα. 

 Στο βιβλίο του Από το Λυκόφως στο Λυκαυγές 1944-1959.

 Κοινωνική ωρίμανση και πολιτική στράτευση (εκδόσεις Θεμέλιο) 

 αποτυπώνει εκείνες τις μνήμες. "Καταστάλαγμα μιας νοσταλγίας 

 χωρίς εξωραϊσμούς, μιας νοσταλγίας γλυκόπικρης", χαρακτηρίζει

 το βιβλίο προλογίζοντάς το ο ιστορικός Σπύρος Ασδραχάς και

 από τις διαφορετικές αναγνώσεις που επιδέχονται οι ιστορίες του

 βιβλίου συνιστά "εκείνη που τις καθιστά μια ιδιότυπη μορφή της 

 ιστοριογραφίας. Και τούτο γιατί η ιστορία έχει πολλές, κάποτε

 αναπάντεχες γραφές". Από την άλλη, ο ζωγράφος Γιάννης Ψυχοπαίδης 

 εμπνέεται απ' αυτές. Και το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί ένας 

 από τους πίνακές του με τα ξυπόλητα παιδιά και τη μάνα τους έξω 

 από το μισογκρεμισμένο σπίτι τους.

Ένα από τα πράγματα που ήθελα να δείξω μέσα από το βιβλίο μου

είναι πώς εμείς αυτή την ένδεια προσπαθούσαμε τότε να τη

μετατρέπουμε σε δημιουργία, σε διεκδίκηση καλύτερων

συνθηκών εργασίας και μόρφωσης.

Αυτή η προσπάθεια και ο αγώνας σε καθημερινό επίπεδο

 είχε ως αποτέλεσμα να μειώνει τον φόβο

 Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Γιατί γράψατε αυτό το βιβλίο;

Η περίοδος αυτή στην οποία αναφέρομαι, από το '44

ώς το '59, χαρακτηρίζεται   από έντονες οικονομικές δυσκολίες,

 πολιτική καταπίεσης και γενικότερα μιας

 υποανάπτυξης της χώρας και παράλληλα μια προσπάθεια

 του λαού να υπερβεί 

αυτό το πλαίσιο και να μπει σε μια άλλη, πιο δημιουργική

πορεία για την κοινωνική 
προκοπή του τόπου. Είναι χαρακτηριστικές δύο στιγμές,

η μια είναι η λήξη του εμφυλίου το '49 με την ήττα των αριστερώ

δυνάμεων και η άλλη το 1958,

η οποία σηματοδοτεί την άνοδο των

 ευρύτερων δημοκρατικών και αριστερών δυνάμεων

με την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική 

αντιπολίτευση. Η ίδια η περίοδος αυτή είναι

 μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της ελληνικής νεολαίας

τότε, η οποία αντιμετωπίζει ιδιαίτερα

προβλήματα όπως υποσιτισμού, αναλφαβητισμού,

έλλειψης συνθηκών  μόρφωσης και εργασίας.

Σήμερα η χώρα διέρχεται μια κρίση που συνδέεται

 με την επιβολή των Μνημονίων, που την έχει μετατρέψε

 σε ένα χώρο οικονομικών και κοινωνικών ερειπίων

Τις πιο οδυνηρές συνέπειες και σήμερα

τις υφίσταται η ίδια η νεολαία,

όπως σημειώνεται με τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας

και μετανάστευσής τους σε χώρες του εξωτερικού. 

Ως ακαδημαϊκός δάσκαλος βρίσκομαι σε συνεχή επαφή

με νέους  ανθρώπους καθώς και με παιδιά φίλων μου,

οι οποίοι μου εκφράζουν την απόγνωσή τους για τη σημερινή

κατάσταση και το ερώτημά τους είναι τι κάνουμε τώρα.

Από τη δική μου εμπειρία έχω κατανοήσει   ότι οι πολίτες και ιδιαίτερα

οι νέοι πρέπει να προσπαθούν μέσα

από τον διπλό αγώνα της βελτίωσης του εαυτού τους και της 

κοινωνικής τους προσφοράς να βρουν ένα δρόμο που θα τους

δώσει νέες δυνατότητες. Ακόμα κι αν αποτύχει αυτή η 

προσπάθεια, παραμένουν κάποια θετικά αποτελέσματα. 

Μόνο αν δεν καταβληθεί αυτή η προσπάθεια υπάρχει μια 

ήττα στην ατομική και κοινωνική τους πορεία.

* Η περίοδος που περιγράφετε στο βιβλίο σας παρά 

 τις δυσκολίες έχει εμφανώς μια ελπίδα 

 και μια προοπτική.

  Υπάρχουν σαφείς διαφοροποιήσεις 

 με τη σημερινή κατάσταση

  που βιώνουμε όλοι και οι νέοι κυρίως;

Σήμερα μπορεί να μην είμαστε κάτω από κατοχική εξάρτηση, 

ούτε υπάρχει πολιτική καταπίεση. Ωστόσο υπάρχει ένας γενικός φόβος

και για μεγάλο αριθμό του ελληνικού λαού και της νεολαίας

δεν υπάρχουν συνθήκες αξιοπρεπούς επιβίωσης. Αυτή η μορφή 

του φόβου και της πείνας παραπέμπει στην ανάγκη μιας κοινής 

προσπάθειας και της έκφρασης μιας αλληλεγγύης, στοιχεία των

οποίων περιγράφονται για εκείνη την εποχή μέσα από τις ιστορίες 

του βιβλίου, όπως, για παράδειγμα, την επίτευ

η της λαϊκής ενότητας

μέσω του ΕΑΠ και της ανάπτυξης της κοινωνικής αλληλεγγύης. 

Ένα από τα πράγματα που ήθελα να δείξω μέσα από το βιβλίο

μου είναι πώς εμείς αυτή την ένδεια προσπαθούσαμε τότε να τη 

μετατρέπουμε σε δημιουργία, σε διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών

εργασίας και μόρφωσης. Αυτή η προσπάθεια και ο αγώνας

σε καθημερινό επίπεδο είχε ως αποτέλεσμα να μειώνει τον φόβο.

* Σε κάποιο σημείο του βιβλίου μιλάτε 

 για τους φανοστάτες 

 στην κεντρική πλατεία της Λευκάδας το '47, 

 στους οποίους

 είχαν κρεμάσει τα κεφάλια αριστερών ανταρτών. 

 Από την άλλη, δίνετε και όμορφες εικόνες από έρωτες, 

 σκανταλιές και μεγάλες φιλίες.

Ερωτευόμαστε, αστειευόμαστε, παίζαμε παιδικά παιχνίδια 

και ταυτόχρονα πολιτικοποιούμαστε μέσα από τις ίδιες τις συνθήκες

Είμαστε αναγκασμένοι να ωριμάζουμε νωρίς. 

Βέβαια, μειοψηφία ήμασταν και τότε όσοι επιλέγαμε την πολιτική

στράτευση, όμως η κοινωνία δεν μπορούσε να είναι έξω από

τη συνθήκη που βίωνε. Επομένως ήταν παρούσα στις κοινωνικές 

διεκδικήσεις, όχι τόσο από πολιτική ή ιδεολογική τοποθέτηση

αλλά από την ίδια τη ζωή.


* Όμως η Λευκάδα είχε μια αριστερή παράδοση από τον

μεσοπόλεμο ακόμα. Δεν έπαιξε ρόλο αυτό;

Η παράδοση αυτή έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο και για να μην 

πάμε πολύ πίσω αναφέρομαι στις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές και

κοινωνικούς αγώνες στην προμεταξική περίοδο, οι οποίοι αναδεικνύουν 

μια συμμαχία εργατών και αγροτών που θα αποτελέσει τη βάση για την

ανάπτυξη της μεγάλης ΕΑΜικής αντίστασης.

* Και πώς όλη αυτή η συνθήκη διαμόρφωνε ένα παιδί;

Η διαμόρφωσή μας γινόταν περισσότερο στον δημόσιο χώρο

κι όχι τόσο στο σπίτι. Η ζωή ήταν εξωτερική, διότι τα παιδιά

ζούσαμε στον φιλόξενο χώρο του δρόμου, της πλατείας,

 της γειτονιάς. 

Ήταν μια γειτονιά όλη η πόλη, κυρίως

ήταν μια ασφαλής γειτονιά.

Δεν κινδυνεύαμε στον δημόσιο χώρο κι έτσι είτε

συμμετείχαμε  άμεσα στα κοινωνικά γεγονότα

 είτε γινόμασταν μάρτυρες τους. 

Όταν, για παράδειγμα, οι μεγαλύτεροι το'46

 είχαν κατακλύσει  τον δρόμο προς τις φυλακές

 και συμπαρίσταντο στους διαμαρτυρόμενους

πολιτικούς κρατούμενους που υπέφεραν από

τη βάναυση συμπεριφορά 

των δεσμοφυλάκων τους, εμείς τα παιδιά

 συγκλονιζόμασταν απ' αυτή την

 εικόνα, αναρωτιόμασταν γιατί. Και τα γιατί

ήταν πολλά και συχνά στην  ταραγμένη αυτή περίοδο.


* Εκτός από τις πολιτικές συνθήκες αλλά και 

 την καθημερινότητα,

  στο βιβλίο σας αναδεικνύετε και την παιδική εργασία. 

 Πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο να είσαι παιδί

  εκείνη την περίοδο.

Ήταν δύσκολο. Ήμαστε αναγκασμένοι να δουλεύουμε ως παιδιά

ήταν μεγάλη η φτώχεια. Δεν ήταν όμως τόσο άσχημες οι 

συνθήκες στις οποίες εργαζόμαστε. Ήταν πολύ βαρύ το γεγονός 

ότι δεν είχαμε χρόνο για να παίξουμε. Συμπιέζαμε τον χρόνο 

για τη μελέτη προκειμένου να βρεθούμε

για λίγο στον δρόμο να παίξουμε.

Ένα παιδί δεν μπορεί να μεγαλώσει χωρίς παιχνίδια.

* Ποια γεγονότα από εκείνα τα χρόνια σάς καθόρισαν;

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εμφύλιας διαμάχης, η καταφρόνια

των φτωχών και η αδικία εις βάρος τους και το ξέσπασμα των

μεγάλων αγώνων στα μέσα της δεκαετίας του '50 για το Κυπριακό

και την κατάργηση των τελών εγγραφής και διδάκτρων

στο γυμνάσιο. Ήταν τότε που με τον αδελφό του Σπύρου Ασδραχά,

τον Γιώργο, και άλλους συμμαθητές αποκλείσαμε τους δρόμους

προς το γυμνάσιο που φοιτούσαμε για να περιφρουρήσουμε 

την τριήμερη απεργία μας για την κατάργηση των διδάκτρων.

* Αλήθεια, ήσασταν ο πιο μικρός αναγνώστης

  της "Αυγής"

στη Λευκάδα και με ασυλία της Ασφάλειας;

Αλήθεια είναι, δεν μπορούσαν να κυνηγούν ένα παιδί 12 ετών που

διάβαζε την εφημερίδα της Αριστεράς. Με ανέχονταν όμως παρά 

το αριστερό παρελθόν και παρόν της οικογένειάς μου.

 Είχε διωχθεί και διωκόταν τόσο πολύ η οικογένειά μου που

εγώ τους περίσσευα. Έτσι η "Αυγή" έγινε το πρώτο πολιτικό 

σχολείο μου. Είχα ήδη πολιτικοποιηθεί πολύ νωρίς, διάβαζα τότε

και τις άλλες εφημερίδες, όπως και πολιτικά και ιστορικά βιβλία.

Έτσι απόκτησα την τάση για την ιστορία. 

Έτσι όμως με ανέχονταν οι αστυφύλακες.

INFO:

Παρουσίαση του βιβλίου σήμερα στις 6 μ.μ. στη Στοά του βιβλίου. 

Παρουσιάζουν: Έφη Γαζή, Νίκος Θεοτοκάς, Ηλίας Νικολακόπουλος

και Στέφανος Στεφάνου. Θα εκτεθεί ταυτόχρονα η σειρά έργων 

 Αγία Μαύρα που εμπνεύστηκε ο Γιάννης Ψυχοπαίδης από το βιβλίο, 

τα οποία από τις 26 ώς τις 28 Μαρτίου θα εκτεθούν 

στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Θεμέλιο (Σόλωνος 84).