Η ομιλία του κου Δημητρίου Σκλαβενίτη, φιλολόγου, πρώην προέδρου της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών σχετικά με το Βλυχό και την ιστορία του και το Δημοτικό Σχολείο του. Διαβάστηκε σε εκδήλωση στις 24 Αυγούστου 2017.
Το Βλυχό και η πορεία του μέσα στο χρόνο
Η Λευκάδα ανήκει στο σύμπλεγμα των Ιονίων Νήσων. Τα σπουδαιότερα είναι η Κέρκυρα, η Κεφαλλονιά, η Ζάκυνθος, οι Παξοί και Αντίπαξοι, τα Κύθηρα και άλλα μικρότερα. Η Λευκάδα είναι το 4ο σε μέγεθος νησί από τα Επτάνησα. Μήκος 34,2 χιλ., πλάτος 14,5 χιλ., έκταση 294,4 τ.χ..
Από το 338 π.Χ μέχρι τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ περιήλθε στην εξουσία των Μακεδόνων και των Ρωμαίων. Μετά τη Ναυμαχία του Ακτίου η Λευκάδα δέχθηκε βαρύ πλήγμα, γιατί ο Οκταβιανός για να επανδρώσει τη νεοϊδρυθείσα Νικόπολη, αποδεκάτισε πληθυσμιακά τη Λευκάδα.
Από την αρχαιότερη περίοδο μέχρι το 1300 μ.Χ πρωτεύουσα της Λευκάδας ήταν η πόλη Νήρικος στην σημερινή τοποθεσία Καλλιγόνι και Κούλουμος, όπου βρέθηκαν τμήματα τειχών και άλλων κατασκευών, καθώς επίσης επιγραφές και επιτύμβιες στήλες. Ύστερα από τον εποικισμό της Νικόπολης η Λευκάδα για πολλούς αιώνες έπεσε σε αφάνεια.
Από 1204 ως το 1293 γίνεται λόγος για επιδρομές από Νορμανδούς και άλλους λαούς της Δύσης, οι οποίοι προξένησαν πολλές λεηλασίες και καταστροφές. Από το 1204 ως το 1293 περιέρχεται στην εξουσία των Ορσίνι. Η κυριαρχία των Ορσίνι κράτησε ως 1331. Κατά το έτος 1300 ιδρύθηκε το Κάστρο ης Λευκάδας. Από το έτος αυτό ως το 1864, που έγινε η ένωση με την Ελλάδα, η Λευκάδα βρέθηκε υπό την κυριαρχία διαφόρων λαών, όπως οι Ανδεγαυοί. Με τον κατακτητή αυτό συνδέεται η επανάσταση των Λευκαδίων το 1357 εναντίον του Αυθέντη της Λευκάδας και του φρουρίου της Αγίας Μαύρας Γρατιανού Τζώρτζη. Αυτό το περιστατικό έκανε υπόθεση στο ποίημά του Φωτεινός ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Με τους Ανδεγαυούς σχετίζεται το όνομα Αγία Μαύρα, που ήταν το όνομα του ναού που ίδρυσαν οι Ανδεγαυοί μέσα στο Κάστρο. Το όνομα του ναού πήρε το Κάστρο, η πόλη και όλο το νησί.
Το έτος 1479 κατέλαβαν τη Λευκάδα οι Τούρκοι και επί δύο αιώνες, ως το 1684, εξουσίαζαν το νησί. Είναι το μόνο νησί, η Λευκάδα, από τα Επτάνησα που βρέθηκε υπό την τουρκική κατοχή.
Το νησί κατέλαβαν, εκτός από τους Ενετούς, οι Ρωσοτούρκοι, οι Γάλλοι και οι Άγγλοι ως το 1864 που τα Επτάνησα ενώθηκαν με την Ελλάδα. Από την εποχή αυτή ως σήμερα η Λευκάδα και τα άλλα νησιά του Ιονίου ακολούθησαν την τύχη και τις περιπέτειες, καλές ή κακές, του ελληνικού κράτους και δέχτηκαν τη Δυτική επίδραση σε όλους τους τομείς της ζωής.
Στην αναφορά μου για τη Λευκάδα περιορίστηκα μόνο στην σύντομη ιστορική διαδρομή του νησιού. Όμως η Λευκάδα, ως γνωστόν, ανέπτυξε σπουδαίο πνευματικό πολιτισμό. Οι κύριοι τομείς είναι η ιστορία, λογοτεχνία-ποίηση, εικαστικές τέχνες, η Χριστιανική Τέχνη διάφορ. Η Λευκάδα έχει επίσης να παρουσιάσει επιστήμονες υψηλού κύρους όλων των ειδικοτήτων, που διαπρέπουν στην πατρίδα τους ή σε άλλες χώρες.
Οι ανασκαφές στη Λευκάδα
Τα αρχαιολογικά ευρήματα της Λευκάδας προέρχονται από τις ανασκαφές που πραγματοποίησε στην περιοχή του Αγκλιμενού, χώρος ανάμεσα στο σημερινό Βλυχό και το Νυδρί, στο Στενό, ο Γερμανός αρχαιολόγος Dorpfeld. Σκοπός των ανασκαφών ήταν η ανακάλυψη της Ομηρικής Ιθάκης, το βασίλειο του Οδυσσέα.. Πολλά και ποικίλα τα ευρήματα αλλά όχι το παλάτι του Οδυσσέα.
Το ερώτημα είναι αν η Λευκάδα είναι η Ομηρική Ιθάκη. ων συγγραφέων, που τα κείμενά τους δεν διασώθηκαν. Ο Derpfeld στηριζόμενος στο κείμενο της Οδύσσείας και σε πάρα πολλά άλλα στοιχεία καταλήγει ότι η Λευκάδα είναι η ομηρική Ιθάκη. Ως προ τη σημερινή ονομασία των νησιών Λευκάδα και Ιθάκη θεωρεί ότι με τη κάθοδο των Δωριέων οι κάτοικοι της Λευκάδας με το όνομα Ιθακήσιοι κατέφυγαν στη σημερινή Ιθάκη και έδωσαν το όνομα στο νησί. Η δε Λευκάδα πήρε το όνομά της από το σημερινό ακρωτήριο Λευκάτα, που αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς ως Λευκάς Πέτρα, Θουκ. 1,46. Τα συμπεράσματα των ανασκαφών ο Γερμανός Αρχαιολόγος εξέδωσε στο βιβλίο του AltIthaka– Αρχαία Ιθάκη.Το βιβλίο μετέφρασε στα ελληνικά ο Νυδριώτης καθηγητής και Πρύτανης του Πολυτεχνείου Βασίλειος Φραγκούλης.
Το χωριό Κατωχώρι
Το Κατωχώρι είναι από τα παλαιότερα χωριά της Λευκάδας. Το 1824 αναφέρεται ότι είχε δύο σχολεία με 10 μαθητές. Το σχολείο αυτό ήταν πολύ τυχερό, γιατί το διάστημα αυτό είχε δάσκαλο τον ιερέα Αναστάσιο Λαχανά, εκπαιδευτικό, επιμελή, ευσυνείδητο, καταρτισμένο, ο οποίος ήταν επαρκέστατος και στα δύο λειτουργήματα του. Έχαιρε δε μεγάλης εκτίμησης από τους συγχωριανούς του. Το σχολείο του Κατωχωρίου από το 1835 ως το 1839 είχε περίπου 15-30 μαθητές. Από το 1840 ως το 1864 0 Ροντογιαννης αναφέρει μόνο τους δασκάλους των χωριών και της Πόλης. Στο Σχολείο του Κατωχωρίου, εκτός από τον Λαχανά, υπηρέτησαν οι Άγγελος Καββαδάς 1917-1926, Παπαγεωρίου Μαρία 1927 και Γεωργία Μπουχέλου 1933-1953.
Το χωριό Βλυχό
Το Βλυχό, ως χωριό, κατοικήθηκε από κατοίκους του Κατωχωριού. Δεν υπάρχει εξακριβωμένη ημερομηνία εγκατάστασης των πρώτων κατοίκων στον κόλπο του Βλυχού. Το Βλυχό ως προς την κατανομή των οικιών παρουσιάζει ιδιαιτερότητα σε σχέση με τα άλλα χωριά του νησιού, γιατί τα σπίτια είναι όλα χτισμένα, προφανώς λόγω χώρου, στις πρόποδες του βουνού Αμαλή σε μια σειρά, σχεδόν ευθεία, σε έκταση περίπου 2 χιλ. Η δε αρχιτεκτονική τους είναι περίπου ίδια. Έχουν το ίδιο ύψος και είναι χτισμένα με ασβεστόλατζα και πελεκητή πέτρα. Οι στέγες με καβαλάρη και κόκκινα γαλλικά κεραμίδια. Στο μεταξύ έχουν γίνει πολλές μεταβολές και βελτιώσεις. Οι σκελετοί δεν έχουν αλλάξει.
Στον Χωρογραφικό Πίνακα του Ιωάννη Νουκάκη του1885 δεν αναφέρεται καθόλου το Βλυχό στους οικισμούς του Δήμου Ελλομένου. Στον Χωροπίνακα του ιδίου, έκδ. 1890 σημειώνεται Νέος λιμήν με Τελωνοφυλακείο αλλά όχι κάτοικοι. Στην Ελληνική Χωρογραφία του Νουκάκη το 1901, σελ.895 σημειώνεται Νέος Λιμήν ή Βλυχό και Τελωνοφυλακείο αλλά όχι κάτοκοι.
Το Βλυχό, όπως αναφέρει ο ιστορικός μας Πάνος Ροντογιάννης, αποτέλεσε ιδιαίτερη κοινότητα το 1929. Το Βλυχό ανήκε στο Δήμο Ελλομένου, όπως και τα χωριά Κατωχώρι, Άλατρο, Χαραδιάτικα, Φτερνό, Νιοχώρι, Πόρος. Η διαίρεση αυτή ισχύει από το 1854 ως 1950. Το Βλυχό κατετάγη στο Δήμο Ελλομένου από το έτος 1929 που έγινε κοινότητα. Το Βλυχό κατά την απογραφή του 1928 είχε 348 κατοίκους, ενώ την απογραφή 1991 είχε 476 το Βλυχό και 103 το Γένι Η Απογραφή του 1991 είναι η τελευταία που αναφέρει ο Ροντογιάννης.
Στο Σεισμολόγιο του ο Ροντογιάννης αναφέρει 36 σεισμούς που έγιναν στη Λευκάδα από το 1468 ως το 1991. Στις 12 Δεκεμβρίου 1940, ανήμερα του Αγίου Σπυρίδωνος, Ιταλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν. Οι βόμβες έπεσαν στο σπίτι της οικογένειας Σκλαβενίτη, δηλαδή στο δικό μου και σκότωσαν τον παππού, τον θείο μου και τη 12χρονη αδελφή μου. Έμειναν όρθιοι μόνο οι τοίχοι.
Το Βλυχό λόγω της θέσης του στον Κόλπο, που ίσως είναι ο μεγαλύτερος της Λευκάδα, ανάπτυξε το εμπόριο και τη ναυτιλία. Οι διαστάσεις του Κόλπου του Βλυχού κατά τις μετρήσεις των ειδικών έχουν έκταση 1713 στρέμματα, μήκος 2300 μέτρα πλάτος 1180 μ. και βάθος στο κέντρο 5-6. Ο Κόλπος έχει 7.000.000 κυβικά νερού. Όπως φαίνεται από την έρευνα που έχει αρχίσει η πατριώτισσά μας Αναστασία Γαζή. ο Κόλπος του Βλυχού (ο βάλτος) είναι πιθανό να μας δώσει πολλές πληροφορίες για την ιστορία της Λευκάδας σε βάθος χιλιετηρίδων.
Το Βλυχό και το Μεγανήσι είχαν τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο στη Λευκάδα τον 20οαιώνα. Οι μεγάλες ναυτικές οικογένειες ήταν του Μπαχατέλα, του Μαστροβασίλη, του Θανασούλια, του Ντεβεκέλη, του Τουμπή,του Παπανού, του Πανουργιά και άλλων. Οι Βλυχιώτες εκτός από τον εμπορικό στόλο είχαν και πολλά ψαροκάικα αρκετά μεγάλα, όπως Ανεμότρατες. Ο εμπορικός στόλος του Βλυχού, τα τελευταία χρόνια έλαβε μεγάλη ανάπτυξη.
Όπως αναφέρθηκε το Βλυχό είχε αναπτύξει μεγάλο εμπόριο. Ήταν ο τροφοδότης όλων των γύρω χωριών. Οι μεγάλοι έμποροι του Βλυχού ήταν ο Σουσάνης, οι Αλεγραμαίοι, οι Παλιονικολαίοι, οι Γιωργουτσαίοι, ο Στέφανος Μεταξάς και ο Νίκος ο Μάνζος. Είναι το μόνο εμπορικό του Μάντζου από τα παλιά, που λειτουργεί ως σήμερα.
Ο εμπορικός στόλος των Βλυχιωτών μειώθηκε τα τελευταία χρόνια. Ελάχιστοι πλοιοκτήτες έχουν ακόμη εμπορικά πλοία. Δυστυχώς σήμερα ο ιδιαίτερα όμορφος και πολύ σημαντικός από ιστορικής πλευράς Κόλπος του Βλυχού, που αγκυροβολούσαν τα δικά μας πλοία και έδιναν ζωή όχι μόνο στο Βλυχό αλλά σε ολόκληρο το νησί έγινε το αγκυροβόλι στα ξένα κότερα. Σήμερα ο Κόλπος του Βλυχού είναι απομηνάρι της παλιάς δόξας και ζωής του.
Το Σχολείο του Βλυχού
Το σχολείο του Βλυχού ιδρύθηκε το 1923, ως μονοθέσιο, με έξι τάξεις. Στεγάζονταν σε ιδιωτικά κτήρια με ή χωρίς νοίκι. Το 1929 ο Σπυρίδων Χρίστου Παπακωστόπουλος δώρισε οικόπεδο και με κρατική δαπάνη και έρανο των ομογενών της Αμερικής κτίστηκε δημόσιο διδακτήριο με μία αίθουσα διδασκαλίας 6χ9 τ.μ., με ένα γραφείο 3χ3 τ.μ. και ένα χωλ και μπήκαν τα θεμέλια για μια δεύτερη αίθουσα. Στο σχολείο του Βλυχού υπηρέτησαν οι δάσκαλοι Ξενοφών Κατωπόδης 1923-1926. Ο Άγγελος Καββαδάς 1926-1946 τέλειωσε το Διδασκαλείο της Κέρκυρας. Υπηρέτησε περισσότερα από 20 χρόνια στο Βλυχό. Ανήκε στη χορεία των προοδευτικών και μορφωμένων δασκάλων για την εποχή του. Άλλος δάσκαλος είναι Νικόλαος Κιτσάκης Οκτώβριος 1942 για δύο μήνες, ο Θερμός 1942, για λίγους μήνες. Σκοτώθηκε στον εμφύλιο, ο Αναστάσιος Παπακωστόπουλος 1947-1965. Τα 1958 το σχολείο του Βλυχού έγινε διθέσιο και δίδαξαν και οι δάσκαλοι Πιπίνα Δρακάτου 1958-1964, Θεοδόσης Στραγαληνός 1964-1965 και Χρυσούλα Ανυφαντή 1965-1966.
Το Δημοτικό Σχολείο του Βλυχού λειτούργησε ως 1998 Έπειτα άρχισε η φθορά, που υπήρξε μεγάλη. Ο νεοσύστατος Πολιτιστικός Σύλλογος Θέαλος, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της συγχωριανής μας Σαπφώς Καββαδά, φιλολόγου και άλλων εθελοντών και εθελοντριών του χωριού μας, εκτός των άλλων δραστηριοτήτων, ανέλαβαν να αναπαλαιώσουν και το σχολείο μας.
Σήμερα το Βλυχό βρίσκεται σε παρακμή. Δε δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες τουριστικές δομές, μολονότι υπήρχε η δυνατότητα λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και της ναυτιλίας.
Δημήτριος Χ. Σκλαβενίτης
Φιλόλογος
Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α
Π.Γ.Ροντογιάννη, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τόμ. Α’ 699 σελ.,τόμ. Β’ 933 σελ., Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 2006.
Πάνου Γ. Ροντογιάννη, Η εκπαίδευση στη Λευκάδα, 1613-1950, Αθήνα 1994, σελ. 378.
Επετηρίς, τόμ. Η’, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1995.
Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή, Νησιά του Ιονίου, Κέρκυρα, Λευκάδα, Ζάκυνθος, Κεφαλλονία, Αθήνα 1996,σελ. 187.
Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, Ιόνιοι Νήσοι, Ιστορία και Πολιτισμός, Αθήνα 2007, σελ.261.
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ιονίων Νήσων. Δημόσια Γλυπτική στα Επτάνησα, Αργοστόλι 2015, σελ.
Σπύρος Σκλαβενίτης, Τσούλας, Ημερολόγια α} Συλλεκτικό Κατωχώρι 1823-2003, Δημοτικό Σχολείο Νο 4, β} Συλλεκτικό Κατωχώρι, 2008, Θαλασσινός βίος, Παλιά σκαριά, 1901 2008, Νο 9.γ} Συλλεκτικό Κατωχώρι, 2010, Δημοτικό Σχολείο Βλυχού 1940, Νο 11. δ} Συλλεκτικό Κατωχώρι 2011, Το Βλυχό του χθές, 1951, Νο12.
Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου είναι της Κωνσταντίνας Λαμπροπούλου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου