Αρχαία ελληνική λογοτεχνία:

Ο Όμηρος συγκαταλέγεται δικαίως στις μεγαλύτερες προσωπικότητες της παγκόσμιας λογοτεχνίας

Όπως αναφέρθηκε και στο τέλος του προηγούμενου άρθρου μας (Το υπόβαθρο της ελληνικής λογοτεχνίας, Μέρος Β'), προπλάσματα των ομηρικών ποιημάτων υπήρχαν αιώνες πριν από τη γένεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στην Ελλάδα και στα μικρασιατικά παράλια που είχαν αποικιστεί από Έλληνες.

Το ηρωικό έπος πριν από τον Όμηρο, η προομηρική ηρωική ποίηση, δεν ήταν ποίηση αποκρυσταλλωμένη διά παντός, ένα κείμενο έτοιμο εκ των προτέρων, που απλώς επαναλαμβανόταν, αλλά μια προφορική απαγγελία, ένα τραγούδι, ένας κόσμος προφορικής σύνθεσης, που ο προομηρικός αοιδός διαρκώς τροποποιούσε και αναμόρφωνε.

Σημείο καμπής στην ελληνική πνευματική ζωή αποτέλεσε ο αιώνας του Ομήρου —με σχετική βεβαιότητα, ο 8ος αιώνας π.Χ.—, καθώς απελευθέρωσε τις δυνάμεις που ήταν εγκλωβισμένες στους σκοτεινούς χρόνους και χάραξε μια νέα εξελικτική πορεία.

Μάλιστα, παρά το γεγονός ότι η εξέλιξη αυτή, ήδη από τους Αρχαϊκούς Χρόνους, ξεπέρασε τα σύνορα του πνευματικού κόσμου του έπους, ο Όμηρος παρέμεινε για τους Έλληνες κάθε εποχής, σε πολλούς και σημαντικούς τομείς του πνευματικού βίου τους, ο ζωογόνος αέρας, η πρωινή δροσιά, η ανεπιτήδευτη φυσικότητα.

Οι Έλληνες ήξεραν από στήθους μεγάλα τμήματα των ομηρικών επών και τα θεωρούσαν όχι μόνο σύμβολα του ηρωικού πνεύματος και της ενότητας του ελληνικού κόσμου, αλλά και πανάρχαιη πηγή ηθικής αγωγής.

Ο Όμηρος συγκαταλέγεται δικαίως στις μεγαλύτερες προσωπικότητες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, καθώς τα έπη του αποτέλεσαν τη βάση της ελληνικής παιδείας και του ελληνικού πολιτισμού καθ’ όλη τη διάρκεια των Κλασικών Χρόνων, αλλά και τη ραχοκοκαλιά της ανθρωπιστικής παιδείας έως την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την περίοδο εξάπλωσης του χριστιανισμού.

Εξάλλου, τα ομηρικά έπη, είτε έμμεσα (μέσω της Αινειάδας του Βιργιλίου, η οποία είχε πλαστεί κατά τα πρότυπα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας) είτε άμεσα (μέσω της αναβίωσής τους από τη βυζαντινή παιδεία και της μετέπειτα μετακένωσής τους στην Ιταλία από έλληνες λογίους), άσκησαν βαθιά επίδραση στον πολιτισμό της Ιταλικής Αναγέννησης, συνέβαλαν δε μέχρις ενός σημείου στη διαμόρφωση των ιδεών και των προτύπων της Δύσης στους Νεότερους Χρόνους.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος
in.gr

Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Β’)

Οι εικασίες για τον τόπο καταγωγής του

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Β’)

Ο Όμηρος γεννήθηκε πιθανώς στην Ιωνία, στο κεντρικό τμήμα των μικρασιατικών παραλίων

Πέπλο μυστηρίου καλύπτει τη μορφή του Ομήρου, του επικού ποιητή στον οποίον αποδίδονται τα δύο μεγάλα αρχαία ελληνικά έπη, η Ιλιάδα (Ιλιάς) και η Οδύσσεια. Ελάχιστα είναι γνωστά για τον Όμηρο, ενώ μυθοπλαστικές διηγήσεις, μύθοι και θρύλοι για το βίο και το θάνατό του, κυκλοφορούσαν ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ.

Ο Ηρόδοτος, ο «πατέρας της ιστορίας», υποστήριζε τον 5ο αιώνα π.Χ. ότι ο Όμηρος —σύμφωνα με την παράδοση, ένας τυφλός γέροντας, που περιπλανιόταν από πόλη σε πόλη απαγγέλλοντας τα ποιήματά του— καταγόταν από τη Μικρά Ασία και είχε ζήσει 400 χρόνια πριν από αυτόν.

Σε ό,τι αφορά την εποχή κατά την οποία πραγματοποιήθηκε η σύνθεση των ομηρικών επών, φαίνεται εύλογο να συμπεράνει κανείς, συνεκτιμώντας τα υφολογικά και μετρικά χαρακτηριστικά τους, το γλωσσικό και υλικό υπόβαθρό τους, ότι αυτή έλαβε χώρα τον 8ο αιώνα π.Χ. — η Ιλιάδα μπορεί να τοποθετηθεί περί τα μέσα του, η δε Οδύσσεια πιθανώς στα τέλη του.

Οι πρώτες έμμεσες αναφορές στον Όμηρο και αποσπάσματα από τα ποιήματά του απαντούν πρώτη φορά περί τα μέσα του 7ου α ιώνα π.Χ. Ο Αρχίλοχος, ο Αλκμάν, ο Τυρταίος, η Σαπφώ και άλλοι ποιητές του 7ου και του 6ου αιώνα π.Χ. προσάρμοσαν το λεκτικό και το μέτρο του Ομήρου στους δικούς τους ποιητικούς στόχους και ρυθμούς. Την ίδια περίοδο σκηνές από επεισόδια των ομηρικών επών απεικονίστηκαν σε έργα τέχνης.

Πολλές ελληνικές πόλεις έριζαν περί της καταγωγής του Ομήρου, αλλά σε κανέναν τόπο δεν υπήρξε κάποια αυθεντική τοπική ανάμνηση για έναν άνθρωπο που πρέπει να ήταν διάσημος στην εποχή του.

Πάντως, η γενική πεποίθηση ότι ο Όμηρος γεννήθηκε στην Ιωνία, στο κεντρικό τμήμα των μικρασιατικών παραλίων, αποτελεί κατά τα φαινόμενα μια λογική εικασία, καθώς στα ίδια τα ομηρικά έπη επικρατεί η ιωνική διάλεκτος. Επίσης, η άποψη ότι το Ανατολικό Αιγαίο ήταν το περιβάλλον στο οποίο έδρασε εν γένει ο Όμηρος ενισχύεται από συγκεκριμένες τοπογραφικές αναφορές στην Ιλιάδα.

Πέραν των προαναφερθέντων, από τις αρχαίες πηγές εξάγεται ότι οι Ομηρίδες (Ομηρίδαι), απόγονοι του Ομήρου, όπως τουλάχιστον διατείνονταν οι ίδιοι, ζούσαν στην ιωνική Χίο. Σύμφωνα μάλιστα με μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη, οι εν λόγω ραψωδοί του 6ου αιώνα π.Χ., που απήγγελλαν και διέδιδαν τα ποιήματα του Ομήρου, ήταν εκείνοι που εισήγαγαν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια από την Ιωνία στη Χίο, την πατρίδα τους, και από εκεί στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο.

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Α')

Βαγγέλης Στεργιόπουλος

in.gr